'Selling Hoovers in Mojave' is de titel van de nieuwe cd van het Rosa Ensemble. De cd bevat 21 nummers waarin Rosa de muziek van Captain Beefheart verkent, vertaalt en arrangeert. Hans Dagelet zingt, rapt, schreeuwt en speelt trompet. In het cd-boekje zijn zowel de in het Nederlands vertaalde teksten als de originele Engelse teksten opgenomen.

Het Rosa Ensemble bestaat uit: Floris van Bergeijk – toetsen, Matthijs Berger – viool, Jasper Boeke – basgitaar, Laurens de Boer – Wurlitzer piano, Daniel Cross – slagwerk, Karlijn Scheepers – saxofoons, Hans Dagelet – zang, trompet. Op de cd zijn gastbijdragen te horen van Eric Vloeimans op trompet en Jeroen Kimman op gitaar.

De muziek is gearrangeerd door Floris van Bergeijk, Daniel Cross en Rosa Ensemble. De teksten van Captain Beefheart zijn vertaald door Daniel Cross en Alexander Peterhans.

'Selling Hoovers in Mojave' is uitgebracht op het nieuwe label Bonte Koe Records, en ook via de Rosa website verkrijgbaar.

INLEIDING

toen het rosa ensemble en hans dagelet vorig jaar met hun eerbetoon aan captain beefheart begonnen, hadden ze het plan om de 'halve' muziekvoorstelling 'selling hoovers in mojave' uit te bouwen tot een volledige theatershow: 'blunderland'. hoewel ze inderdaad gestaag nieuwe onderdelen toevoegden, bleek hun doel echter niet haalbaar, vooral omdat gelijktijdige beschikbaarheid van alle betrokkenen nauwelijks te verwezenlijken was.

daarom moet deze seedee min of meer gezien worden als het eindpunt van de 'vertalingen van beefhearts teksten en muziek' - een uitgangspunt dat trouwens nogal ruim uitgelegd is, getuige het forse aantal instrumentale werkjes die volgens de muzikanten wel bij het eerbetoon pasten.

EERSTE VERKENNING

laat ik dan ook maar met die vreemde eenden in de bijt beginnen, want die 'toevoegingen' zijn niet echt 'beefheart-achtig' te noemen. ten gevolge van een onbegrijpelijke misvatting zitten er namelijk nogal wat jazz- en frank zappa-sfeertjes in de buitenbeentjes. er zijn zelfs muziekjes van de genoemde hotemetoot op de seedee terecht gekomen (gelukkig maar twee, en korte)!

het verband met don van vliet vinden we enkel terug in de titels van de nummers, wetende wat zijn favoriete jeugddrankje was (pepsi cola), dat hij erg van schilderen en zo houdt ('broadway boogie woogie' is een beroemd werk van piet mondriaan), en dat 'kapitein' aan water doet denken (schone scheepsknaap / zwem in verf)....

niet dat deze onderdelen niet te pruimen zijn, want het rosa ensemble is kundig genoeg om geen prutswerk af te leveren. en al is het leuk dat de hoofdmaaltijd nu en dan afgewisseld wordt, het nut van deze 'buiten-mojaafse zandverstuivinkjes' blijft onduidelijk. en het zijn er gewoon té veel (maar liefst tien van de twee-en-twintig!)....

RUNDHART EN VLEESTOMAAT

het voornaamste gedeelte van de seedee is namelijk heel andere kost, aangezien van vliet, van oorsprong beeldend kunstenaar, de gangbare regels van de taal en van de (pop)muziek nooit heeft kunnen vatten. het gevolg was dat zijn andere ik captain beefheart op zijn zachtst gezegd verwarrende produkten afleverde. het is verdomd moeilijk die ongebruikelijke 'geluidsbeelden' te begrijpen of op een juiste manier uit te voeren. toch is dat de gelegenheidsgroep goed gelukt.

hoewel de muzikale bezetting (met viool en toetsen, slechts éen gitaar, en gewone basgitaar in plaats van klauw-bas) nogal afwijkt van die van captain beefheart and the magic band, komen de meeste uitvoeringen wat klank en gevoel betreft behoorlijk dicht in de buurt van de voorbeelden. mede omdat gast hans dagelet, hoofdberoep: akteur, de teksten net zo na-druk-ke-lijk uit-spreekt (want zíngen is het niet echt) als don alsof het dikke klodders verf zijn.

hans' benadering van het spreek/zanginstrument sluit uitstekend aan bij de noodzakelijke felheid waarmee het rosa ensemble van vliets 'geluidskunst' rond spat. het best is dat te horen in 'somberland', 'de menselijke totempaal' en 'vleerketting plukker', de drie stukken die het minst bewerkt zijn. want de rest is muzikaal soms nogal stevig onder handen genomen....

neem bijvoorbeeld de beide instrumentalen: 'een wortel is zo dicht als een konijn bij een diamant komt' is ondanks alles goed herkenbaar gespeeld, maar het middendeel van 'elles in blunderland' - met trompetspel en elektronika - klinkt gewoon niet zoals het volgens mij hoort (al moet ik toegeven dat ik dat nummer nooit heb kunnen onthouden).

ook 'blaat en rook' heeft een opvallend andere instrumentatie, maar net als bij de meerderheid van de bewerkingen zijn de veranderingen zorgzaam gedaan, zodat ze niet tot mislukkingen leidden. hoewel, 'dokter dark' lijdt een paar keer aan een overdaad aan volume, en waarom was het nodig 'ape-ma' door een vervormende mikrofoon (toe) te spreken?

BOE?

nu dat gedicht genoemd is, kunnen we het meteen even over de twee oorspronkelijk muziekloze stukken hebben. want die zijn dat niet meer! ja, leuke verrassing: het rosa ensemble heeft zowel het kale 'apes-ma' als het zangstuk 'oranje klauwhamer' van een begeleiding voorzien! en al zijn die achtergronden niet echt volgens 'beefheart-regels' gemaakt, ze klinken bepaald niet slecht. sterker nog: ze voegen eigenlijk wel iets toe, zij het dat beide nou net niet stoppen bij de klimaks....

overigens zijn dat niet eens de verrassendste onderdelen van de plaat. nee, dat zijn 'boterheide' en 'boe', vertalingen van de samengeraapte teksten van don van vliet tijdens de door anton corbijn gemaakte film some yoyo stuff uit 1993, tien jaar na captain beefheart. hans dagelet 'bootst' dons moeizame spreekwijze ten gevolge van multiple sclerosis 'na' zonder die belachelijk te maken, en de toegevoegde muziek vult het geheel goed aan.

een voordeel van de 'nieuwtjes' is dat de woorden heel verstaanbaar zijn, iets waar bij enkele andere nummers door de snelheid van voordracht over te klagen valt. maar dat is misschien een kwestie van geduld: wat vaker en rustig luisteren en veel van de onduidelijke teksten blijken moeilijker te vólgen dan te hóren te zijn.

FRONSLAND

vergeet niet: even belangrijk als don van vliets muzikale vernieuwingen, is de manier waarop hij met taal 'schilderde'. hij was berucht om zijn woordspelletjes en -spelingen en het bedenken van nieuwe uitdrukkingen - waarvan zelfs engelstaligen het spoor vaak bijster raken. en wat wil nu de mafheid? dat het rosa ensemble zijn tekstboetseersels in het nederlands vertaald heeft (vandaar de titel van het projekt waarschijnlijk)!

jammer genoeg is hierbij het éen en ander misgegaan. de eerste reden is natuurlijk dat de vertalers van nature geen engels spreken. maar daarnaast hebben ze zich onvoldoende verdiept in dons verbeelding, wereldbeeld en achtergrond. bovendien - al zullen ze best kwaliteiten op andere gebieden hebben - zijn ze te weinig dichter om vergelijkbare prachtpoëzie in het nederlands uit te denken.

ik weet, de lengte van de zinnen moet enigszins overeenkomen met de originele teksten, en zo zijn er meer onoplosbare hindernissen. woorden met een dubbele betekenis zoals 'jade pointed' - groengepunt / vrouwgericht - zijn natuurlijk onvertaalbaar, maar persoonlijk geloof ik dat er betere vertalingen uitgerold waren als er meer tijd in gestoken was, en hulp van deskundigen - maar waar vind je die, en ook nog gratis?

JADERLANDS

een goed voorbeeld: 'frownland'. letterlijk vertaald is dat een 'fronsland' (ook twée lettergrepen), een in wezen goed land waar we onze wenkbrauwen over fronsen omdat het - hopelijk tijdelijk - van slag is. dus niet een 'somberland' (dríe lettergrepen), een ónveranderlijk somber land, wat een veel negatievere lading heeft. wie don uit zijn interviews kent, weet dat hij niet in somberlanden geloofde....

wat is er trouwens mis met 'foutland'? waarom 'dokter dark' in plaats van 'dokter zwart / swart / donker'? komt 'vleerslierttrekker' niet dichter bij de werkelijkheid - een grijze trein - dan 'vleerkettingplukker'? en volgens mijn van dale is een 'round house man' niet bepaald een bootsman (of 'dekhuisman', zoals hans zegt).

daarentegen is 'een vlieg danste de dropdraai' best spitsvondig - maar toch minder begrijpelijk dan de originele zin 'licorice twisted around under a fly'. en waarom heeft de vertaler van 'boe' de grap met de 'lawaaihand' over het hoofd gezien (wat is dat voor lawaai? [niet mondeling gegeven antwoord:] dat van een geopende hand)?

het 'slordig' vertalen van de teksten is dan ook een groot bezwaar van het verder uitstekend gelukte eerbetoon. anderzijds is het een prima idee geweest om de originele teksten én de nederlandse versies in het begeleidende boekje af te drukken, zodat luisteraars zich een mening kunnen vormen of ik uit mijn nek zwets....

FOEI

het voornaamste minpunt van 'stofzuigers verkopen in de mojave' is de grote hoeveelheid materiaal zonder captain beefheart inhoud, gevolgd door de onbevredigende vertalingen. daarnaast is er nóg iets.... want de (helaas enige) keer dat ik een optreden van de muzikanten bij kon wonen, bracht de groep ook 'neon vleesvrees van een oktavis' - welk stuk vreemd genoeg níet op de disk staat!

dat is een regelrechte schande! weliswaar is er weer het probleem met de knullige taal (vleesdróóm, lui!), maar hun uitvoering van éen van de hoogtepunten van 'trout mask replica' in de vorm van een gezamenlijke voordracht van de tekst is een angstaanjagend geniale vondst. onbegrijpelijk! foei!

des te vreemder is het dan ook dat de tekst ervan wél als toegift in het seedeeboekje staat....

SLOTSOM

bij hun poging om captain beefheart te eren, zijn het rosa ensemble en hans dagelet wat onduidelijke zijpaden opgegaan. wie dan ook een seedee verwachtte vol met don van vliets 'gemankeerde' muziek- en woordspinsels komt bedrogen uit: ongeveer de helft van het schijfje past niet in het oorspronkelijke raamwerk. maar gelukkig biedt de moderne techniek een oplossing: de onzuivere elementen kunnen eenvoudig overgeslagen worden.

wat over blijft is een verzameling nummers ter lengte van een ouderwetse langspeelplaat - en dat is natuurlijk heel wat, verwende digikonsumenten! bovendien zijn de uitvoeringen muzikaal en voordrachttechnisch geslaagd te noemen, al hebben de vertaalde teksten te weinig poëtische kracht. maar het feit dat zóveel woordschilderijen in een andere taal beschikbaar zijn, is uniek te noemen, en alleen daarom al een reden om ze te beluisteren.

*

OORDEEL vanuit beefheart-zicht: een zes en een half
(twee punten aftrek: teveel niet-bief - éen: gebrekkige vertalingen - halfje: muzikale uitwerking en ontbreken 'neon vleesdroom')
RAAD aanschaffen
want als je alle 'verkeerde' nummers weglaat, zit je op een acht en een half!

*